AMSTERDAM – “Ik mis papa, wanneer ga ik weer naar papa?” Veel Antilliaanse kinderen spreken deze woorden wel eens uit. Ongeveer de helft van de Antilliaanse kinderen in de Cariben en in Nederland groeit op in een eenoudergezin. Meestal is de vader dan –min of meer – de ontbrekende schakel. Psychiater Glenn Helberg legt uit hoe dit zo is gekomen.
Psychiater Glenn Helberg in gesprek met Jamila Baaziz
“Als je niet continu liefde en zorg van een vader en moeder heb gekend, kun je dat ook niet overdragen”, zegt Helberg. En het missen van een vader is voor veel Antillianen bijna normaal geworden. Volgens Helberg ligt de verklaring hiervoor in de roerige geschiedenis van de Caribische bevolking.
Antillianen hebben een geschiedenis waarbij migratie voortdurend een cruciale rol speelt. Tijdens de slavernij worden slaven vanuit Afrika naar de Cariben verplaatst, waardoor hun oorspronkelijke cultuur vernietigd wordt. Helberg: “Voor de slavernij hebben mensen normen en waarden, een godsdienst, een naam, een familie, een dorp en een rol als vader. Aan de overkant van de oceaan is daar niets meer van over. De familiepatronen raken verstoord en mensen moeten een nieuwe cultuur gaan creëren.”
Moederrol
De rol van de moeder wordt erg belangrijk tijdens de slavernij. Vrouwen sluiten onderlinge bondgenootschappen om een mate van veiligheid voor kinderen te verzorgen, zegt Helberg. “Ze kunnen niet op de vaders van hun kinderen rekenen omdat die is verkocht of de relatie verboden is.” Daarbij ziet hij ook dat in de Afrikaanse culturen moeders sowieso al een belangrijke rol hebben. Mannen hebben er traditioneel vaak meerdere vrouwen, maar, zegt hij: zij dragen wel de verantwoordelijkheid voor al hun kinderen en gezinnen.
Na de slavernij zijn gezinsrelaties dus verstoord of ‘disfunctioneel’. Antillianen zijn overigens niet de enige groep waarbij dit speelt. Hij ziet dit verschijnsel in het hele Caribische gebied waar slavernij is geweest. “Daarom is dit voor mij onlosmakelijk met elkaar verbonden.”
Shell
De migratie stopt niet na de slavernij. “De olie-industrie zorgt ervoor dat de Antilliaanse migratiegeschiedenis doorgaat. Als Shell naar Curaçao komt trekken mannen voor werk van het platteland naar de stad. Als Shell weggaat, stort de economie in en trekken mensen van de eilanden naar Nederland. Dus opnieuw vertrekken vaders om ergens te werken en belemmert dit de gezinsvorming en het ontstaan van een echte cultuur. Steeds als je migreert verlies je iets.”
Een andere factor die meespeelt is wat Helberg de ‘zwijgcultuur’ noemt. Veel Antillianen praten niet graag over hun problemen. Veelal uit schaamte. “Je hebt geleerd dat je de vuile was niet moet buitenhangen, maar je weet niet precies wat die vuile was is”, aldus Helberg. Daardoor weten mensen niet dat praten juist kan helpen om problemen op te lossen. “Mensen vertrouwen elkaar daarin ook niet, ze zijn bang dat iemand zegt: ‘Weet je wat ik nou gehoord heb?’ Als ze het idee krijgen dat iemand geen respect heeft houden ze snel hun mond weer.”
Oplossing
Om vaderschap te verankeren in de Antilliaanse cultuur hoopt Helberg dat de wet veranderd gaat worden. Nu is het nog mogelijk om ‘vader onbekend’ in te vullen op geboorteaktes. Dat is in Nederland ook het geval. Daar wil hij van af: “Het moet vanzelfsprekend zijn dat er ook een vader is. De rechten van het kind moeten centraal komen te staan.”
Serie vaderschap
Lees en beluister ook de andere delen van deze serie over vaderschap bij Antillianen:
Aflevering: de ‘onregelmatige vader’ (2)
Aflevering: de ‘af en toe vader’ (3)
Aflevering: betrokken vaderschap (4)
Aflevering: alleenstaande moeders (5)
