Nederland leent de eilanden honderden miljoenen om de corona-crisis door te komen. Daar staat veel tegenover. Negen vragen over het plan dat Aruba, Curaçao en Sint-Maarten misschien wel zes jaar lang dwingt tot grote hervormingen: het Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling.
De eilanden krijgen renteloze leningen. Wat wil Den Haag in ruil daarvoor?
Door de corona-pandemie kreeg de economie op de eilanden enorme klappen. Banen en levensonderhoud staan nog steeds op het spel op Aruba, Curaçao en Sint-Maarten. Hun regeringen hadden geen reserves opgebouwd om de economische klappen op te kunnen vangen.
Nederland betaalde miljoenen aan voedselpakketten. Den Haag leent de eilanden ook honderden miljoenen. Weliswaar zonder rente te vragen, maar het Nederlandse kabinet eist wél een lijst aan hervormingen. De pensioenleeftijd moet bijvoorbeeld snel omhoog, de economie minder afhankelijk van toerisme, ministers en directeuren van overheids-nv’s moeten minder verdienen en nog een aantal voorwaarden.
Waarom is er dan zoveel kritiek op politiek Den Haag?
De politiek op de eilanden vindt al langer dat er hervormingen moeten komen. Maar veel mensen vinden het frustrerend dat Nederland ‘een ongekende crisis misbruikt om haar politieke zin door te voeren’. Het was slikken of stikken, vinden hun regeringsleiders.
Een voorbeeld: Nederland heeft zelf na negen jaar polderen een pensioenakkoord, terwijl de eilanden nu gedwongen worden om zonder veel overleg de pensioenleeftijd te gaan ophogen.
Er komt bovendien Nederlands toezicht op de eilanden op al het ‘geld van de Nederlandse belastingbetalers’: het Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling (Coho). De vrees is dat de Nederlandse regering en hun ambtenaren in de praktijk degenen zijn die bepalen hoe het allemaal precies moet. En dat zes jaar lang.
Is het parlement op de eilanden dan nog steeds volledig de baas? Of geven ze in de praktijk meer macht aan Den Haag? Dat zijn voor de eilanden belangrijke vragen. Want veel Kamerleden mogen dan zelf vinden dat zij volksvertegenwoordigers van het héle Koninkrijk zijn, maar de meeste mensen op de eilanden hebben geen stemrecht als het gaat om de Tweede Kamerverkiezingen.
Kan Den Haag zomaar bepalen dat Aruba, Curaçao en Sint-Maarten zo fors moeten gaan bezuinigen, hervormen én hoe al het geleende geld precies moet worden uitgeven?
Nederland kan dat zeker niet zomaar bepalen. Via het Statuut van het Koninkrijk kunnen er wel allerlei afspraken worden gemaakt die dan in een zogeheten consensus-rijkswet komen. Dat is de bedoeling met het Coho.
Maar dan moet er wel consensus, overeenstemming, worden bereikt op het hoogste niveau: voor zo’n vergaande afspraak moeten namelijk alle vier parlementen van het Koninkrijk de wet aannemen.
Elk land in het koninkrijk heeft een eigen grondwet. Maar daarboven staat wel het Statuut, die de relatie regelt. Nederland en de eilanden hebben in 2010 opnieuw afgesproken hoe ze met elkaar omgaan en wie nou waar verantwoordelijk voor is.
Een paar voorbeelden. In het Statuut staat dat naast Aruba ook Curaçao en Sint-Maarten zelfbestuur hebben en dat elk eiland een eigen parlement en regering heeft. Er staat verder ook in dat Bonaire een bijzondere gemeente is van Nederland; dat de Nederlandse minister van Defensie en die van Buitenlandse Zaken ook namens alle eilanden optreedt; wanneer en hoe Defensie op de eilanden kan worden ingeschakeld; en dat we één Nederlandse nationaliteit hebben, die politiek Den Haag niet kan ‘afpakken’.
Begin september is het Coho (Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling) door de Rijksministerraad al aangenomen. Zowel de regeringen van Aruba, Curaçao, Sint-Maarten en die van Nederland zijn het eens. Ze zijn dus toch klaar?
We zijn nog lang niet klaar. De eilanden hebben sinds de corona-uitbraak in begin 2020 dringend geld nodig. Meer dan een jaar wachten tot alles volgens het Statuut goed is geregeld met wetten kan niet, omdat mensen en bedrijven nu geld nodig hebben. Het gaat nog maanden duren voordat een consensusrijkswet is ingevoerd. Dat moet via alle parlementen.
Kunnen de eilanden de voorwaarden van Den Haag nog van tafel vegen?
Jazeker. Want tot nu toe zijn er alleen politieke afspraken gemaakt op regeringsniveau. Het plan is nog niet bij wet geregeld. En dat is juist het hele punt voor het kabinet in Den Haag. De eilanden kunnen nu zeggen dat ze die voorwaarden toch niet meer zien zitten, terwijl ze honderden miljoenen aan geld hebben gekregen en nog lang niet alle beloofde hervormingen hebben gedaan.
Wat gaat er de komende maanden gebeuren?
De Raad van State in Den Haag heeft naar het wetsvoorstel gekeken en een advies gegeven. Het oordeel was zo kritisch, dat de Nederlandse regering verbetering moest aanbrengen. En dat is inmiddels gebeurd.
Zodra de Raad daar nog een keer naar de aanpassingen heeft gekeken, wordt het hele pakket doorgestuurd naar de Tweede Kamer om erover te stemmen. Dan wordt het pakket ook openbaar. Wanneer het debat over het Coho precies gaat plaatsvinden, is nog niet te zeggen. Dat hangt ook af van de samenwerking tussen Nederland en de eilanden.
Vooral Curaçao en Sint-Maarten hopen dat het wetsvoorstel alsnog aangepast kan worden. Kunnen misschien Kamerleden ze hiermee helpen?
In de praktijk kan alleen nog de Tweede Kamer grote wijzigingen aanbrengen. Dat gebeurt via aparte amendementen die Kamerleden ter stemming kunnen voorleggen tijdens een debat. Als de Kamer het wetsvoorstel en de eventuele amendementen heeft aangenomen, zijn de parlementen van de eilanden aan de beurt. Zij kunnen eigenlijk dan alleen het hele pakket aannemen of afwijzen.
Om veranderingen te brengen moeten Curaçao, Aruba en Sint-Maarten dus eerst een meerderheid van de Kamerleden zien te overtuigen, nog vóór het debat. Het aantal partijen in de Kamer die open staan voor wijzigingen groeit.
Welke partijen in Den Haag zijn kritisch op het Coho?
Alleen D66 (met 24 zetels), Partij van de Arbeid (9), ChristenUnie (5), Denk (3) en Bij1 (1 zetel) hebben zich kritisch uitgelaten over het huidige Coho. Dat zijn 42 van de 76 zetels die nodig zijn voor een meerderheid. Het wordt voor de eilanden dus flink lobbyen in Den Haag en bij het Ipko op Sint-Maarten in 2022.
Wat gebeurt er als het Curaçaose parlement straks ‘nee’ zegt?
Nederland kan niet zelf besluiten om het Coho in te voeren; elk eiland moet goedkeuring geven. Vandaar ook de term ‘consensusrijkswet’.
Het eiland dat het wetsvoorstel naar de prullenbak wijst, krijgt per direct geen financiële hulp meer van Nederland en moet meteen alles gaan terugbetalen, waarschuwde premier Pisas van Curaçao. En dat lijkt – zoals de kaarten er nu voor liggen – een recept voor meer werkloosheid en armoede.
De komende tijd gaat het op de eilanden vooral om de strategie. Als een compromis met de Tweede Kamer niet lukt, denken sommige Statenleden dat je dan alsnog ‘nee’ moet zeggen. Zij denken op die manier een heel nieuw akkoord te kunnen forceren, omdat politici in Den Haag niet willen dat er nog duizenden mensen in de armoede belanden.
Het kan dus straks gebeuren dat een meerderheid van het parlement op de eilanden ‘nee’ zegt. De Rijksministerraad (lees: Nederland) heeft daarom ook besloten dat als bijvoorbeeld Sint-Maarten afhaakt, dat het akkoord met Aruba of Curaçao dan geen gevaar loopt.
