De aangekondigde rijkswetsvoorstel Houdbare Overheidsfinanciën Aruba (HOFA) zorgt voor veel discussie, de oppositie is namelijk van mening dat met deze rijkswet het parlement buitenspel wordt gezet en hiermee de autonomie aantast. Volgens premier Mike Eman (AVP) heeft zijn kabinet slechts verder gebouwd op de onderhandelingen die door het vorige kabinet Wever Croes II zijn gestart om tot houdbare overheidsfinanciën te komen. “Het juridisch proces is nu van start en geeft het parlement juist alle kans om aanpassingen of commentaar door te voeren”, vindt hij.
De Arubaanse regering heeft het wetvoorstel voor de rijkswet eind augustus aan het parlement gepresenteerd, maar het parlement kon hier niet over debatteren, omdat de bijeenkomst tot nadere orde uitgesteld werd. Dit, tot woede van de fracties MEP en PPA die van mening zijn dat het parlement helemaal buitengesloten is bij de totstandkoming terwijl de concept-rijkswet al aangeboden werd aan de Rijksministerraad. Het leidde tot een klacht vanuit de oppositie bij de gouverneur en dit weekend startte de MEP ook een handtekeningenactie tegen de HOFA.
Rijkswet in ruil voor leningen tijdens Corona
Aruba heeft tijdens de Coronacrisis in 2020 Aruba 916 miljoen florin, zo’n 446 miljoen euro, geleend van Nederland om de acute tekorten op te vangen. Aan die steun zat een harde ‘voorwaarde’ vast: structureel financieel toezicht via een rijkswet. Wat begon met het omstreden plan voor een Caribische Hervormingsentiteit (CHE) en later de wet Caribisch Orgaan voor Hervorming en Ontwikkeling (COHO), is inmiddels vertaald naar de Rijkswet Houdbare Overheidsfinanciën Aruba (HOFA). Deze moet samen met een Arubaanse landsverordening in werking treden en vervangt daarmee de bestaande Landsverordening Aruba Financieel Toezicht (LAft) uit 2015.
Proces niet democratisch
Volgens oppositieleider Evelyn Wever Croes (MEP) zou de Arubaanse regering in strijd handelen met afspraken die de vier parlementen van het Koninkrijk tijdens het IPKO in 2022 hebben afgesproken. De parlementen zouden vanaf het begin actief betrokken moesten worden bij consensusrijkswetten, om te voorkomen dat wetten als top-down zouden worden ervaren zoals dat het geval was bij de CHE en de COHO. Volgens leden van de fracties MEP en PPA gebeurde dat ook bij de HOFA niet: Statenleden kregen pas inzage nadat de Rijksministerraad al akkoord was gegaan met het voorstel.
“Dit is een ernstige aantasting van de positie van het parlement en van het dualisme waarop ons staatsbestel is gebaseerd”, stelt partijleider Evelyn Wever-Croes (MEP) in een verklaring. Samen met parlementariër Otmar Oduber (PPA) heeft de MEP-fractie een klacht ingediend bij de gouverneur van Aruba. Ook stuurde Wever-Croes een brief aan de parlementsvoorzitter om haar ongenoegen te uiten, met kopieën aan de Gouverneur, de Staten van Curaçao en Sint Maarten, de Eerste en Tweede Kamer, VNO en het ministerie van BZK.
Fractieleden van de MEP en PPA bij de gouverneur van Aruba. Foto’s Evelyn Wever Croes
Dat het wetsvoorstel niet eerst langs de Staten is gegaan en een deel van het parlement dit niet democratisch vindt, is terecht, zegt Wouter Veenendaal, bijzonder hoogleraar Koninkrijksrelaties (Universiteit Leiden). “Nederland had hierop moeten wijzen, a blijft het formeel een landsaangelegenheid. Vanuit democratisch perspectief is het wenselijk dat je het parlement vanaf het begin meeneemt in het proces, ook al is het niet formeel vereist.”
Minister van Financiën Geoffrey Wever (Futuro) benadrukt daarentegen dat de HOFA alleen in werking kan treden als een meerderheid van het Arubaanse parlement ermee instemt. Tijdens het publieke debat van 29 augustus zei hij dat de wet bewust eerst via een consultatieve aanpak wordt benaderd en daarom nog niet officieel bij de Raad van State is ingediend. De internetconsultatie over de HOFA, een openbare mogelijkheid voor burgers en organisaties om te reageren op het wetsvoorstel, ging eveneens op 29 augustus van start en loopt tot en met 28 september. Tot nu toe zijn er vijf reacties gepubliceerd.
Wat houdt de Rijkswet HOFA in?
De HOFA is een hybride constructie: de Rijkswet legt de spelregels en waarborgen vast, terwijl de Arubaanse Landsverordening Waarborging Houdbare Overheidsfinanciën (LWHO) de normen concreet maakt. Daarmee ontstaat één kader dat Aruba verplicht de overheidsfinanciën structureel te stabiliseren.
Een belangrijk onderdeel is de toegang tot de Nederlandse leenfaciliteit: Aruba kan lenen tegen staatsrente, en Nederland herfinanciert een deel van de bestaande buitenlandse leningen, waaronder de tijdens de Coronacrisis opgebouwde schuld. Daarmee dalen de rentelasten aanzienlijk. Voor Curaçao en Sint Maarten kwam dit bij eerdere herfinancieringen neer op een percentage van ongeveer 3,4 procent. Aruba kan dus rekenen op een vergelijkbaar rentevoordeel ten opzichte van de veel hogere tarieven op de internationale markt. Het rentevoordeel moet verplicht worden ingezet voor investeringen in de economie, al geldt dat bij een te hoge schuldquote eerst tussentijdse aflossingen nodig zijn. Met de landsverordening wordt ook een begrotingskamer opgericht: een onafhankelijk orgaan dat de cijfers doorlicht en de Staten meer grip geeft op het begrotingsproces.
‘Tijdelijk karakter’
Hoewel de Rijkswet HOFA formeel na drie jaar kan vervallen, is de gedachte erachter nadrukkelijk gericht op de middellange termijn. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is er ongeveer tien jaar nodig om de staatsschuld terug te brengen naar het gekozen schuldanker van 50 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP). Daarbij geldt een jaarlijkse primair saldonorm van 3,5 procent van het BBP als stuurinstrument: zo moet Aruba jaar op jaar meer inkomsten dan uitgaven hebben (exclusief rente), waardoor de schuldquote geleidelijk daalt. In de memorie van toelichting staat dat de wet pas kan vervallen na een verzoek van Aruba, maar dat de uiteindelijke beslissing bij de Rijksministerraad ligt, Aruba kan dus niet eenzijdig uit deze regeling stappen.
Juist daarom kozen Aruba en Nederland in het bestuurlijk akkoord van 4 juni bewust voor de saldonorm in plaats van een uitgavenkader: het saldo neemt zowel de inkomsten- als de uitgavenkant mee en geeft direct inzicht in de schuldontwikkeling. Bovendien biedt het de regering flexibiliteit: het overschot kan worden bereikt via hogere inkomsten of lagere uitgaven. Op papier moet de Rijkswet vooral in de eerste jaren de begrotingsdiscipline waarborgen, waarna Aruba met de landsverordening het traject zelfstandig kan voortzetten.
Autonomie uithollen of niet
Afgelopen zaterdag startte de MEP een handtekeningenactie tegen de rijkswet. Volgens partijleider Wever-Croes zijn burgers ‘bang dat deze wet de autonomie van Aruba beperkt’ omdat Nederland dan te veel invloed zou krijgen op het eiland. De komende twee weken zamelt de partij handtekeningen bij hun partijhuis en langs de deuren.
Handtekeningenactie tegen de Rijkswet HOFA bij het partijhuis van de MEP.
Volgens Veenendaal kan het twee kanten opgaan. Als het voorstel werkt, kan het Aruba op termijn juist sterker maken: financiële discipline helpt om op eigen benen te staan en kan de autonomie versterken. Tegelijk is er de vrees dat toezicht de zelfstandigheid uitholt, een spanningsveld dat ook elders speelt. “Nederland zelf staat immers onder EU-begrotingsregels, die hier breed geaccepteerd worden, maar in landen als Italië en Griekenland vaker als inbreuk op soevereiniteit worden gezien. Wie zich aan de financiële kaders houdt, kan als autonoom gebied blijven functioneren; dat hoeft niet per se een beperking te zijn.”
Het democratisch tekort binnen het Koninkrijk blijft volgens Veenendaal een pijnpunt: defensie is een rijksaangelegenheid, terwijl de Caribische eilanden nauwelijks vertegenwoordigd zijn. Dat weegt des te zwaarder nu de spanningen met Venezuela oplopen, aldus de hoogleraar. Tegelijk is de keerzijde duidelijk: volledig onafhankelijk zou Aruba zonder militaire bescherming komen te staan. “Hoe dit uitpakt, hangt af van de keuzes die Aruba zelf maakt,” besluit Veenendaal.
