ORANJESTAD – Sinds het bekendmaken dat Aruba een deel van het verkiezings- en stemproces digitaliseert, negen weken voor de verkiezingen plaatsvinden, is er onrust ontstaan over met name het stemgeheim.
Op social media en praatprogramma’s op de radio, uiten bezorgde burgers vooral hun onvrede over het scannen van hun ingevuld stembiljet. Ze zijn bang dat hierdoor hun stem niet meer geheim blijft. Grootste oppositiepartij AVP is inmiddels bij de gouverneur geweest om een klacht in te dienen over wat ze ‘een poging tot verkiezingsfraude’ noemen.
“Ik ben zelf waarnemer geweest bij de verkiezingen in Venezuela en zag welke onrust het elektronisch stemmen al bracht. En kijk wat er laatst in Amerika is gebeurd. Je wilt geen nieuw systeem op het laatste moment. Bovendien zijn wij en de andere politieke partijen pas een paar weken terug hierover geïnformeerd. En hebben niet onze eigen experts het kunnen laten auditen bijvoorbeeld”, zegt AVP-leider Mike Eman.
Dienst Burgerlijke Stand en Bevolkingsregister (Censo) hamert bij vragen hierover er elke keer op dat het niet om elektronisch stemmen gaat noch digitalisering van het verkiezingsproces. “Het gaat om inzet van digitale hulpmiddelen om het traditionele, gebruikelijke proces, op efficiëntere wijze te laten verlopen”, aldus de instantie bij het aankaarten door Caribisch Netwerk van de onstane onrust.
Het proces blijft inderdaad hetzelfde maar vindt Eman: “Het is digitalisering en het kan mis gaan. Stel dat het al vroeg op de verkiezingsdag gebeurt. Mensen gaan dan twijfelen, vertrouwen het niet meer en dat kan snel rond gaan op een eiland. Ze kunnen dan helemaal niet meer komen stemmen.”
‘Geen koppeling stem met kiezer bij scannen’
Censo die de Arubaanse kiesraad dus ondersteunt in de uitvoering, laat weten dat als er iets mis gaan, ze terugvallen op de oude methode. Het scannen van het ingevulde stembiljet gebeurt op het moment dat het in de stembus gaat en is niet meer dan een elektronische stemteller, volgens de instantie. “Het scant alleen de stem en er wordt geen enkele koppeling met de kiezer gemaakt. De scanner is een stand alone, dus niet gekoppeld aan een systeem of computer. Het telt de stemmen per partij en kandidaat.”
De elektronische stemteller is één van de aanbevelingen uit het rapport dat Censo/kiesraad maakte na evaluatie van de verkiezingen in 2017. Toen ging er behoorlijk wat mis met het handmatig tellen en duurde het tot half vier – vier uur ’s nachts voordat ze de (voorlopige) verkiezingsresultaten hadden. Er waren nog meer aanbevelingen om bijvoorbeeld de privacy van kiezers beter te beschermen.
Die voldoen helemaal niet meer en ook niet als je kijkt naar internationale wetgeving over privacybescherming, zei Censo in 2019. Zo wordt bij binnenkomst van het stembureau en inlevering van de oproepkaart de volledige naam en adres van de kiezer hardop voorgelezen. Dat gebeurt straks met het inscannen van de QR-code op de oproepkaart niet meer.
‘Verwarring zaaien’
De Arubaanse premier Evelyn Wever-Croes reageert op het protest van AVP met: “Oud-premier Mike Eman mengde zich zelf in het verkiezingsproces in 2017. Uit de eerste evaluatie kwamen zoveel onregelmatigheden naar boven dat ik er zelf van schrok. Ik vind het jammer dat hij nu zoveel moeite doet om verwarring te zaaien. Omdat hij zich bij de vorige verkiezingen in het proces mengde, denkt hij dat anderen dat nu ook gaan doen. Maar dat gaan we echt niet doen, garandeer ik.”
In 2019 kondigde Wever-Croes nog aan dat Aruba bij de eerstvolgende verkiezingen overstapt op geheel elektronisch stemmen. Maar zover is het niet gekomen en ook andere vernieuwingen zijn blijven hangen, vanwege gebrek aan geld door corona, zegt ze nu. De vernieuwingen betekenen ook dat de kieswet veranderd moet worden. Dat is niet gebeurd. Glenn Thodé, voorzitter van de kiesraad, zei in 2019 nog dat het goed is als de veranderingen eerst met allerlei experts, belanghebbenden etc. worden doorgesproken. In 2019 kondigde de premier verder aan dat de Censo met een uitgebreide informatiecampagne over de vernieuwingen zou komen. Ook dat is niet gebeurd.
Wel of geen wetgeving
De vernieuwingen voor de verkiezingen op 25 juni zijn dus beperkt en volgens Censo noodgedwongen door corona. Hiervoor is nog wel aanvullende wetgeving nodig, zegt het hoofd van Censo op 16 april. Oppositieleider Eman vindt dat dit niet kan omdat het kabinet en parlement dus demissionair zijn: “Het gaat om één van de belangrijkste democratische processen. Dit valt niet onder lopende zaken afhandelen.” Maar volgens premier Wever-Croes vandaag (23 april) is er geen wetgeving nodig om de vernieuwingen door te voeren. Volgende week geeft de kiesraad meer uitleg.
