Archeologen deden een bijzondere opgraving in Amboina, toen de Scholengemeenschap Bonaire in 2019 moest uitbreiden. Ze ontdekten overblijfselen van een pre-Colombiaanse nederzetting, met resten van eeuwenoude huizen en veertien daarin begraven mensen. De Griekse archeoloog Eleni Seferidou onderzocht deze vondsten om meer te weten te komen over de vroegere bewoners van Bonaire. Waar kwamen ze vandaan, hoe leefden ze, en wat aten ze?
Eleni Seferidou kwam naar Nederland voor haar masterstudie archeologie. Tijdens de opleiding raakte ze gefascineerd door de Caribische regio, die voor haar geheel onbekend was. “Ik vond het ontzettend interessant dat eilanden die zo dicht bij elkaar liggen, zó verschillend kunnen zijn. Het is een regio met heel veel diversiteit”, vertelt ze. Haar focus op kleinschalig onderzoek over specifieke steden of dorpen maakte de vondsten in Amboina interessant voor haar om te onderzoeken. Vanwege Corona kon ze toen helaas zelf niet naar Bonaire. Ook is er indertijd weinig aandacht besteed aan de uitkomsten van haar onderzoek, dus ze is blij om alsnog haar bevindingen over de vroegere eilandbewoners te delen.
De archeologische vindplaats
De archeologische vindplaats in Amboina betreft een bijzonder grote en rijke locatie die wordt gedateerd rond het jaar 1200. Er werden structuren van huizen aangetroffen en veertien mensen die in de huizen zijn begraven. Veel van de analyses werden ter plekke gedaan. Zo werden keramische vondsten bestudeerd en kon men vaststellen of de menselijke resten afkomstig waren van een man of een vrouw. Er kon met zekerheid worden gezegd dat daar vier mannen en een vrouw begraven lagen, van de andere resten werd het niet duidelijk. “Vanwege de grond en het tropische klimaat zijn de botten niet optimaal bewaard gebleven,” verklaart Seferidou. Wel kon worden vastgesteld dat het ging om negen volwassenen en vijf kinderen, onder wie een pasgeboren baby.
Leerlingen van de school kijken mee bij de opgravingen. Foto’s Sebastiaan Knippenberg
Er waren wel wat zaken die opvielen. Zo werden er bijzonder veel geschenken met de mensen begraven. Onder de volwassen mannen sprong er één persoon uit: een oudere man met een opmerkelijke set aan giften, die ook nog eens in het grootste huis was begraven. Ook zijn dieet week af van de rest van de groep, zo bleek. “Een mogelijke verklaring hiervoor is dat deze persoon een belangrijkere rol had in de gemeenschap,” vermoedt Seferidou.
Je bent wat je eet
Vervolgens werden de resten naar de Universiteit Leiden gestuurd voor verder onderzoek, onder andere door Seferidou. Zij onderzocht de menselijke resten die gevonden zijn, om zo meer te weten te komen over hun afkomst en leefwijze. Dit onderzocht ze op basis van de chemische elementen die aanwezig zijn in de tanden. “In verschillende geografische delen van de wereld zijn verschillende chemische elementen aanwezig in de grond en in de vegetatie. Alles wat je eet wordt op de één of andere manier opgeslagen in je gebit,” legt Seferidou uit.
De chemische elementen in de tanden van de gevonden personen geven informatie over de eerste vijftien jaar van hun leven. Op basis daarvan kun je dus verschillende dingen te weten komen: wat de mensen aten en waar ze vandaan komen. Zo kun je ook conclusies trekken over hun verplaatsing. Zijn de mensen begraven op dezelfde plek als waar ze geboren zijn? “Je bent dus letterlijk wat je eet!”
Uit het onderzoek werd duidelijk dat de acht onderzochte personen hoogstwaarschijnlijk geboren waren op Bonaire. De gemeten concentratie van het chemische element strontium was lager dan past bij Venezuela, wat duidelijk maakt dat ze niet dáár geboren zijn. Hoewel geboren op Bonaire, waren zij echter oorspronkelijk wél afkomstig van het Zuid-Amerikaanse vasteland. Ze behoorden tot de Caquetío en spraken een Arawak-taal. Hoe dan ook, de inheemse bewoners van Bonaire bleken dus migranten.
Dieet oorspronkelijke bewoners
Ook het dieet van de begraven mensen werd onderzocht. Seferidou vergeleek de concentraties koolstof en stikstof in de tanden met de aanwezige concentratie van deze elementen in specifieke voedingsmiddelen. Zo kun je zien of iemand voornamelijk vis of vlees at. Ook kun je verschillende soorten groenten onderscheiden. “Bonaire is een klein en droog eiland en daarom leefden de oorspronkelijke bewoners vooral van de zee,” ontdekte Seferidou. “Het was relatief gemakkelijk om aan vis te komen.” Ook aten ze op Bonaire iets meer groenten en fruit, zoals maïs, ananas, agave en cactussen. “Wel viel op dat de verschillende personen heel verschillende diëten hadden.”
De zee diende niet alleen als een belangrijke voedingsbron voor de gemeenschap van Amboina. De bewoners maakten ook veel gebruik van schelpen voor het versieren van bijvoorbeeld lichaam en kleding. Het feit dat deze objecten veelal werden meegegeven aan de doden laat de grote waarde en speciale betekenis zien die deze objecten toen al hadden voor de bewoners van de eilanden. Bonaire kent dus een lange geschiedenis van het koesteren van mariene schatten.
Een van de gevonden individuen wordt nauwkeurig bestudeerd.
Relevantie voor het heden
“Ik snap dat niet iedereen geïnteresseerd is in dit soort informatie uit het verleden, maar ik ben ervan overtuigd dat kennis over de leefwijze van onze voorouders ons veel leert over onszelf en hoe we gebruik kunnen maken van onze omgeving,” aldus Seferidou. “Voor mij laat dit onderzoek zien dat mensen zich ontzettend goed kunnen aanpassen. Bovendien helpt dit soort studies om in te zien dat migratie in de menselijke natuur zit. Mensen hebben zich altijd verplaatst, en zullen zich altijd blijven verplaatsen.”
Dat migratie nog steeds aan de orde van de dag is, is duidelijk op Bonaire. Inmiddels zijn de meeste Bonairianen van gemengde afkomst. “Het is op basis van mijn onderzoek niet mogelijk om te zeggen hoeveel van de oorspronkelijke bewoners, de Caquetío, nog aanwezig is in de huidige bevolking. Hiervoor zou je naar DNA moeten kijken. Maar het is hoe dan ook niet mijn bedoeling om mensen een bepaalde identiteit op te dringen. Dit mogen mensen voor zichzelf bepalen,” aldus Seferidou.
