Waarnemend Rijksvertegenwoordiger van de BES-eilanden Jan Helmond kondigde vorige week woensdag zijn plan aan om ‘in de plaats te treden’ wat betreft het oplossen van het afvalprobleem op Bonaire. Nog diezelfde dag reageert het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB) hierop en zoals verwacht is het niet gediend van deze zware maatregel. Gezaghebber John Soliano laat weten hiertegen in beroep te gaan. Gaat het ingrijpen van het Rijk inderdaad te ver, of kan een klein eiland als Bonaire deze uitdaging niet alleen aan en is hulp noodzakelijk? De situatie lijkt uit te lopen op een bestuurlijke machtsstrijd en de meningen van de bevolking lopen uiteen.
Al jaren zijn er grote zorgen om de afvalverwerking op de stortplaats in Lagun. Er is sprake van stankoverlast en gezondheidsproblemen bij omwonenden en er waren verschillende branden op de landfill die vervolgens nog lange tijd ondergronds bleven smeulen. Een alarmerend rapport van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) noemde de situatie “zorgwekkend, complex en urgent.”
Rijksvertegenwoordiger Helmond grijpt in.
Jan Helmond constateert in zijn videoboodschap dat de signalen over de situatie niet op tijd serieus zijn genomen en de toezicht en handhaving door het OLB jarenlang tekortschoten.
Ingrijpen
Helmond stelt voor om tijdelijk de vergunningverlening, het toezicht en de handhaving rondom Selibon over te nemen. Hij erkent dat deze ingreep een zwaar middel is – het uiterste middel dat hij volgens de wet kan inzetten – maar volgens hem is snel en doortastend ingrijpen momenteel noodzakelijk, omdat het OLB en Selibon dit probleem niet alleen aankunnen. “De vraag is of de menskracht, de middelen en de expertise überhaupt aanwezig zijn op ons mooie eiland.”
Samenwerking tussen het Rijk, Selibon, het OLB en bewoners is volgens Helmond essentieel om duurzame oplossingen te vinden. Hoewel er al enkele stappen zijn gezet, zoals verscherpte veiligheidsprotocollen, blijft een grootschalige aanpak vereist. Helmond belooft transparantie en vraagt het vertrouwen van de bevolking. Hij benadrukt dat de situatie tijd kost, maar dat een gezamenlijke aanpak cruciaal is voor blijvend herstel. “Dat verdient Bonaire, en dat verdient u ook.”
Reactie Bestuurscollege
Het Bestuurscollege reageert kritisch op het plan en stelt dat een gefaseerde aanpak passender is dan meteen over te gaan naar de laatste trede van de escalatieladder. Volgens het Bestuurscollege ondermijnt dit ingrijpen de juist zo noodzakelijke samenwerking en wordt er voorbijgegaan aan de reeds genomen acties door het OLB. Het Bestuurscollege stelt voor te beginnen in fase drie van de interventieladder, waarin verscherpt toezicht en concrete afspraken centraal staan.
Ondanks deze oproep van het Bestuurscollege neemt de Rijksvertegenwoordiger het definitieve besluit om toch in te grijpen. Dit roept veel weerstand op. In een officiële verklaring meldt gezaghebber John Soliano daarom gebruik te maken van het recht om in beroep te gaan. Gezien de stappen die het OLB al ondernomen had, was het wat Soliano betreft gepast geweest als de waarnemend Rijksvertegenwoordiger intensiever met het Bestuurscollege had gecommuniceerd en samengewerkt.
Bestuurlijk machtsvertoon
Politieke partij UPB uit al snel haar zorgen om deze “powerplay” en waarschuwt dat volksgezondheid, natuur en milieu niet gebaat zijn bij bestuurlijk machtsvertoon. Volgens UPB bieden onderlinge bestuurlijke verhoudingen andere, minder escalerende instrumenten om in gezamenlijkheid op te treden, dan waarvoor de Rijksvertegenwoordiger nu kiest.
De UPB richt zich ook tot het Bestuurscollege: “Zet de trots opzij en erken dat de afvalproblematiek te groot is voor een kleine gemeenschap als de onze.” Volgens UPB is dit niet iets om je voor te schamen. Ze wijzen erop dat ook grotere eilanden worstelen met de uitdagingen van de afvalverwerking – hen groeit het afval ook boven het hoofd. UPB benadrukt het belang van een sterke samenwerking met Nederland om het probleem structureel op te lossen.
“De UPB is altijd voorstander geweest van directe banden met Nederland, in het vertrouwen dat we in goede samenwerking problemen kunnen aanpakken die te groot zijn voor een klein eiland.”
Te laat
Volgens gedeputeerde Abraham Clark is het verwijt van taakverwaarlozing terecht, maar komt dit mede doordat de rijksoverheid in het verleden niet haar verantwoordelijkheid heeft genomen om Bonaire meer juridische instrumenten te verlenen. Een groot obstakel in de huidige handhaving door het OLB is volgens Abraham de beperkte toepassing van de algemene wet bestuursrecht op Bonaire.
Ook volgens journalist Harald Linkels komt het ingrijpen van de Rijksvertegenwoordiger jaren te laat. “Waar was het bureau Rijksvertegenwoordiger de afgelopen veertien jaar?” vraagt hij zich af in een online commentaar. In zijn ogen is er niet alleen sprake van taakverwaarlozing door het lokale bestuur, maar net zo goed bij de Rijksvertegenwoordiger, en nog breder, van het Rijk (lees: Nederland).
Kolonialisme
Op sociale media wordt uiteenlopend gereageerd op het ingrijpen van de Rijksvertegenwoordiger en de weerstand die dat oproept bij het Bestuurscollege. Waar de meeste mensen gematigd reageren of zelfs blij zijn dat er wordt ingegrepen, is een enkeling fel. Zo reageert de Bonairiaanse activist James Finies door het begrip “settler colonialism” te definiëren onder een Facebook-bericht.
Hij hekelt de Nederlandse aanwezigheid op Bonaire en voert al lange tijd actie met slogans als “Bonairian Lives Matter”, “Nos Kier Bonaire Bek” en “Stop Dutch Apartheid.” Hij ziet het ingrijpen van de Rijksvertegenwoordiger als een kans voor Nederland om “zo snel mogelijk de Bonairianen te evacueren,” want volgens hem worden Bonairianen systematisch ontheemd.
Ook een Nederlandse Facebook-gebruiker lijkt weinig vertrouwen te hebben in Rijksvertegenwoordiger Helmond. “Als hij het moet doen, wordt het een puinhoop,” schrijft hij, waarop een ander gevat reageert: “Dat is het al.” Want: die letterlijke puinhoop, oftewel de vuilnisbelt van Selibon, is nou juist het probleem.
Ingrijpen noodzakelijk
De Bonairiaanse Desiree Croes vindt het juist goed om te zien dat de Rijksvertegenwoordiger urgente taken heeft opgepakt. Dit benadrukt volgens haar dat samenwerking tussen lokale en nationale autoriteiten essentieel is om snel te handelen bij belangrijke kwesties.
“We moeten de handen ineenslaan om een positieve en duurzame verandering te realiseren,” want de situatie rondom de landfill bij Selibon is een complex vraagstuk dat iedereen raakt, zowel vanwege het effect op de volksgezondheid als de gevolgen voor onze natuurlijke omgeving, aldus Croes.
“Mijn hoop is dat dit moment van ingrijpen kan worden gezien als een kans om samen te werken aan een schoner, gezonder Bonaire. Dit probleem overstijgt politieke belangen en vraagt om een gedeelde verantwoordelijkheid, gericht op de toekomst van ons eiland en de volgende generaties.”
Hiermee lijkt zij het gevoel van de meerderheid van de inwoners op Bonaire te verwoorden. Velen zijn dan ook kritisch op het feit dat het Bestuurscollege dit proces tegenwerkt door in beroep te gaan. “Ik begrijp dat het OLB, lees gedeputeerden, zich op de lange tenen getrapt voelen. Maar wie zijn weer de dupe? De bewoners van Lagun en omgeving in het bijzonder en de gehele bevolking in het algemeen,” reageert een Facebook-gebruiker.
“Hoe lang gaat een geding duren en hoe lang moeten de bewoners nog lijden onder deze situatie? Is er weer sprake van valse trots?”, vraagt hij zich af. “Gelukkig kan het Bestuurscollege nu veel tijd en geld aan de rechtszaak besteden in plaats van het oplossen van de problemen rondom de vuilnisbelt,” vult een ander aan. “Ach, de lange tenen zijn belangrijker dan het besef dat een smeulende tijdbom ‘alle hens aan dek’ betekent,” verzucht hij.
Vereniging Pro Lagun is blij met hulp uit Nederland. Foto Deborah Bremmer
Vereniging Pro Lagun, die opkomt voor de omwonenden van de landfill, is natuurlijk blij met het ingrijpen en reageert verrast op de tegenspraak van het Bestuurscollege. Haar leden roepen de lokale overheid al maanden op om hulp uit Nederland te accepteren.
Pro Lagun dringt aan op het starten van een grondig gezondheids- en milieuonderzoek, het tijdelijk verhuizen van getroffen bewoners totdat hun veiligheid gegarandeerd kan worden, en het blussen van de ondergrondse branden. Ook hoopt ze op een saneringsplan voor de vuilstort en strengere handhaving van milieuregels. “Interventie is de enige optie voor burgers,” aldus Pro Lagun.
