Opinie: Het verband tussen Zwarte Piet en Amerikaans Jim Crow racisme

22 november 2018 | Naeem Juliana

Afgelopen weekend brachten voetbalhooligans in Eindhoven de nazi-groet, bekogelden demonstranten met eieren en sloegen de meest abjecte racistische teksten uit. Het was niet het enige incident; op verschillende plekken in het land werden vreedzame demonstranten tegen Zwarte Piet geïntimideerd en geschoffeerd.

‘Recent wetenschappelijk onderzoek kan hopelijk aan de onduidelijkheid een eind maken’

Deze beschamende taferelen vroegen om scherpe reacties uit Den Haag, en die kwamen gelukkig ook. Sommige politici wisten zelfs het geweld te veroordelen zonder aan victim blaming van vreedzame demonstranten te doen. Maar één ding was voor hen allemaal kennelijk een brug te ver: een link leggen tussen het intrinsiek racistische karakter van de figuur Zwarte Piet en het racisme dat gebezigd wordt door zijn felste verdedigers.

Er is nog een lange weg te gaan ten aanzien van de bewustwording hieromtrent, maar recent wetenschappelijk onderzoek kan hopelijk aan de onduidelijkheid een eind maken.

Historica Elisabeth Koning plaatst Zwarte Piet in een recente publicatie namelijk nadrukkelijk in een negentiende eeuwse traditie van anti-zwart racisme.

‘De kleding komt voort uit een mate van beschaving die de zwarte nooit werkelijk kan bezitten’

Haar artikel in Tijdschrift voor Geschiedenis maakt aannemelijk dat er dwarsverbanden bestaan tussen Piet en de Amerikaanse traditie van minstrel shows. Deze vorm van cabaret waaide over uit de VS en was in Nederland aantoonbaar decennia lang mateloos populair. Tijdens deze periode in het midden van de negentiende eeuw kwamen de drie voornaamste kenmerken van de minstrel blackface traditie tot uiting in het personage zwarte piet: een zwart geschminkt gezicht, verfijnde kleding en anti-emancipatoire humor.

Een zwarte kon zich weliswaar kleden als een blanke, maar de boodschap was dat dit altijd potsierlijk zal zijn. Immers komt de kleding voort uit een mate van beschaving die de zwarte nooit werkelijk kan bezitten. Hierin zit hem het anti-emancipatoire element: zwarten maken zichzelf belachelijk als ze zich als de gelijken van blanken voordoen.

‘Volgens het verhaal mag Piet elk jaar van zijn meester Sinterklaas zijn geboorteplaats bezoeken’

Koning breekt verderop in haar artikel door een belangrijke verdedigingslinie van de pro-Piet argumentatie heen; de notie dat Zwarte Piet helemaal geen zwart mens moet voorstellen. Koning bespreekt meerdere bronnen waarin Piet duidelijk wordt neergezet volgens de toenmalige stereotypen rondom zwarte mensen. Een zeer illustratieve vind ik een verhaal met tekening in de Telegraaf uit 1928.

Volgens het verhaal mag Piet elk jaar van zijn meester Sinterklaas zijn geboorteplaats bezoeken. Het betreft ‘een klein negerdorpje op de kust van Afrika’. Op de foto is te zien hoe zijn dorpsgenoten als aapjes in de boom hangen. De tekst gaat verder: ‘zijn neger- broertjes en zussen, die er nog steeds wonen, zijn allemaal maar wat trots op Piet, die zo’n hoge betrekking heeft gekregen’.

‘Een land heeft een traditie vol dwarsverbanden met karikaturale voorstellingen van zwarte mensen’

De emoties in deze discussie lopen al jaren hoog op, en dat bemoeilijkt rustig nadenken. Maar probeert u dat toch eens te doen na wat u net gelezen heeft. Misschien helpt het om u voor te stellen dat dit ergens anders gebeurt. Een land heeft een traditie vol dwarsverbanden met karikaturale voorstellingen van zwarte mensen. Een kleine maar groeiende groep in dat land geeft aan problemen te hebben met die traditie.

Ze worden eerst uitgelachen, vervolgens uitgescholden en uiteindelijk fysiek geïntimideerd door extreemrechtse racisten. Ligt het dan niet voor de hand om te concluderen dat de racistische achtergrond van de traditie en het racisme waarmee het verdedigd wordt iets met elkaar te maken hebben?

Minstrel show Jim Crow Jim Crow was een populair typetje van de Amerikaanse entertainer Thomas Rice waarmee hij een zwarte Amerikaanse slaaf neerzette in het lied Jump Jim Crow. In 1944 protesteerden zwarte Amerikanen tegen racistische wetten, die ook wel bekend stonden als de Jim Crow laws. Mannen dragen een symbolische doodskist van Jim Crow door de straten in protest tegen discriminatie in 1944 – Foto: Corbis