De Nationale Ombudsman in Nederland heeft de situatie rond de illegale vuilstort bij Lagun op Bonaire deze week ‘onhoudbaar’ genoemd. In een brief aan de Nederlandse Tweede Kamer dringt hij aan op een acute stop van de vuilstort, en later steunde een meerderheid van de Kamer een motie daaromtrent. Caribisch Netwerk sprak met omwonenden, die zich gesteund voelen door de stellingname van de Ombudsman, maar vooral hopen op concrete daden in plaats van woorden.
Volgens Jan Verbeek, woordvoerder van stichting Pro Lagun, verandert er in de praktijk weinig. “Er werd gezegd dat we 5 procent van ons afval recyclen, maar in werkelijkheid is dat slechts 3 procent. De rest wordt nog steeds op een steeds grotere berg gestort.” Ondergronds woeden al jaren branden die tot evacuaties leiden, en de risico’s blijven bestaan. “Het voelt alsof ze een beetje peddelen in een storm. Er is echt een professioneel projectteam nodig, niet alleen lokale improvisatie.” Voor bewoners betekent dit dagelijkse blootstelling aan giftige gassen en een groeiend gezondheidsrisico, zonder dat de overheid structurele hulp of gezondheidschecks biedt.
Dode dieren
Al in 2022 sprak Caribisch Netwerk met buurtbewoners over de overlast. “Belofte na belofte, maar er is geen echte verandering gekomen”, vertelt buurtbewoner Farid Ayubi. Kleine verbeteringen, zoals het stoppen met het storten van ziekenhuisafval en het opruimen van een paar asbestcontainers, doen weinig af aan de grote problemen. “De lokale overheid zegt dat de brand geblust is, maar ondergronds blijft het branden. Je voelt en ruikt de hitte, dus we leven met de ramen dicht.”
Farud Ayubi heeft vanuit zijn tuin zicht op de vuilstort.
Het afdekken van vuil met zand gebeurt al weken niet, waardoor vliegen en ongedierte een groot probleem zijn. Ayubi die in de tuin veel dieren heeft, ziet ook het ene na het andere dier op zijn erf doodgaan. “Dagelijks raap ik twee of drie dode kippen op. Onlangs zijn ook twee honden overleden.” Ook op straat komt hij dode dieren tegen. “Dode vogels, krabjes, vleermuizen, leguanen, van alles.”
Foto’s Farid Ayubi
Branden en evacuaties zonder plan
De branden hadden ook enorme gevolgen voor de bewoners zelf. “De geur van het vuur trok overal in, in de gordijnen, meubels, bedden, zelfs in de kleren. Thuis de was ophangen kon niet meer, want de rooklucht trok er meteen weer in.” De opvang door de lokale overheid was zwaar onvoldoende. “Eerst werden we naar een buurthuis gestuurd zonder bedden, dekens, water of elektriciteit, zelfs het toilet deed het niet. Uiteindelijk zijn veel gezinnen in auto’s gaan slapen, met de kinderen op de achterbank.”
Na veel klachten kregen bewoners uiteindelijk een plek in hotels, maar ook daar ontbrak een keuken. “Elke dag buiten eten kost hier 15 tot 20 dollar per persoon. Voor gezinnen met kinderen is dat haast niet te doen.” Bij terugkeer thuis bleek de schade enorm. “Alles moest weg. Geen enkele vergoeding, helemaal niets kregen we van de overheid. Het was echt een hel.”
Tijdens de evacuaties werd ook duidelijk dat de overheid slecht voorbereid was. “Er is gewoon geen draaiboek voor dit soort situaties. Mensen werden van het ene buurthuis naar het andere gestuurd en belandden uiteindelijk in hotels. En dan kregen bewoners op vrijdagavond te horen dat ze de volgende morgen alweer terug naar hun huizen moesten, terwijl die nog vol rook stonden.” Volgens Verbeek laat dit zien dat de overheid de situatie niet kan overzien: “Als je het probleem niet kunt wegnemen bij de mensen, moet je de mensen weghalen bij het probleem. Maar ook dat gebeurt niet.”
Gezondheidsproblemen en zorgen om de toekomst
De gezondheidsrisico’s zijn groot. Ayubi slikt dagelijks medicijnen vanwege stoffen die hij heeft ingeademd en klachten die neurologisch niet goed te verklaren zijn. “Na een paar kleine stappen ben ik al moe. En ik ben niet de enige,” zegt hij. Dokters durven volgens hem niets naar buiten te brengen over de situatie, uit angst hun vergunning te verliezen.
Ook buurvrouw Ytala Seket, moeder van drie kinderen, maakt zich zorgen. “Er is niets veranderd. Het is nog steeds chaos. De bevolking wordt gestimuleerd om te recyclen, maar alles wordt toch op dezelfde afvalberg gedumpt. Met alle branden, ook ondergronds, en de overlast van vliegen en muggen, is het niet gemakkelijk om hier met een gezin te wonen.” Ze verloor zeven maanden geleden haar vader, die een hoog gifgehalte in zijn bloed had en aan darmkanker overleed. Zelf kampt ze met afwijkende bloedwaarden. “Dat maakt mij bang, want verder komt er niets uit.”
“Buitenlandse voorbeelden laten zien dat afvalbergen grote gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, zoals in Italië en Servië,” zegt Verbeek. “En dat wordt toch een klein beetje genegeerd. Dat vind ik het schrijnende van de situatie. Het is ongelooflijk wat voor psychologische druk dit oplevert. Je ziet elke dag die afvalberg groeien en weet dat je eraan wordt blootgesteld.”
Toch gaan mensen op Bonaire nog zeker vijf jaar door met storten, ondanks een uitspraak van het College voor de Rechten van de Mens dat de grondrechten van bewoners worden geschonden. “We gaan nog vijf jaar lang door met het aantasten van jullie grondrechten, is eigenlijk een boodschap. En dat vind ik echt ongehoord.”
Geen alternatief, geen actie
Bewoners zijn het erover eens dat de lokale overheid de situatie niet kan oplossen. “Ze denken dat ze het kunnen, maar het is echt een puinhoop,” zegt Seket. “We hopen dat Nederland ingrijpt. De Nationale Ombudsman en de Ombudsman van Aruba hebben onze verhalen gehoord, gezien en geroken. Zij vonden het niet normaal, niet menselijk. Zo kunnen we het echt niet langer volhouden.”
De overheid beroept zich erop dat er ‘geen alternatief’ is en dat de ‘landfill’ daarom open moet blijven. Maar volgens Verbeek is dat onacceptabel. “Als je geen alternatief hebt, moet je er keihard aan werken. We zijn anderhalf jaar na de grote branden en er is nog steeds geen afvoerlijn voor afval. Het schijnt 4 miljoen te kosten om in ieder geval te starten met het afvoeren van afval. Blijkbaar is die 4 miljoen hen dierbaarder dan de mensenlevens.”
Volgens Verbeek schuift Den Haag de verantwoordelijkheid af en houdt Bonaire de schijn op. “In Europees Nederland doet geen enkele gemeente zijn eigen afvalbeheer. Als een gemeente het daar zo zou verknallen, was er al lang ingegrepen. Je bent echt een tweederangsburger vanuit Nederland gezien. De staatssecretaris zegt letterlijk: ‘Het is de primaire lokale verantwoordelijkheid’. Dus ze kijken gewoon de andere kant op. Al sinds 2013 en 2016, die rapporten hebben ze destijds ook gekregen, weten ze dat dit speelt. Ze hebben zelfs subsidie verstrekt voor de verbrandingsoven. Tegelijkertijd proberen mensen hier op Bonaire de schijn van onafhankelijkheid op te houden, terwijl mensen intussen in gevaar verkeren.”
