Voor het eerst wordt de dovengemeenschap van Bonaire zichtbaar voor een breed publiek in de nieuwe tv-serie Waya Bo Man (‘Zwaai met je handen’). Gebarentolk Esther De Veer en haar zus en regisseur Linda De Veer, vertellen over de impact, hun vervolgplannen en wat ze hopen dat het in gang zet. “Dat mensen op straat wat gemakkelijker hallo zeggen tegen een dove. Hopelijk is het ook het begin van meer inclusie – niet alleen voor doven, maar ook voor mensen met andere beperkingen.”
Volkslied in gebarentaal
In elke aflevering doen een dove en een bekende eilandbewoner samen een gebarenchallenge, testen reporters op straat mensen op hun kennis over de dovencultuur en zie je hoe vijftien basisschoolkinderen leren om het volkslied van Bonaire te gebaren.
Afgelopen weekend werd de productie, in opdracht van de gemeente van Bonaire, aan het publiek vertoond. “We hadden niet verwacht dat mensen zo enthousiast waren. Iedereen draagt dit onderwerp een warm hart toe,” zegt Linda. Vooral de scene met kinderen die het volkslied in gebarentaal vertolkten maakte indruk. “Dat deed zichtbaar iets met de mensen.”
Ook Esther schiet vol als we het stukje terugkijken. “Zes jaar geleden leerde ik het volkslied in gebarentaal met het idee: ooit wil ik dit laten zien. En nu is dat gelukt.”
Foto: Esther de Veer (fragment uit aflevering)
Kinderen oefenen volkslied in gebarentaal
Foto: Esther de Veer (fragment aflevering gebarenchallenge met bekende eilandbewoner)
Spannend proces
Voor Esther was het maken van de serie ook spannend. Lange tijd hield ze haar werk liever buiten de publiciteit. “Gebarentaal en tolken worden hier in een andere context bekeken dan in Nederland. Daar speelt een sterke emancipatiebeweging rondom gebarentaal. Dat maakt dat de rol van tolken soms heel kritisch gevolgd wordt. Ik wilde daarom extra zorgvuldig zijn in keuzes die we maakten.”
Toch besloot ze het te doen, omdat ze zich inmiddels stevig genoeg geworteld voelt op Bonaire. “Ik heb als gebarentolk hard gewerkt om het hier goed neer te zetten. Nu is de tijd rijp om dit verhaal te vertellen.”
Een belangrijk aandachtspunt was hoe het volkslied van Bonaire in gebarentaal vertaald kon worden. “We wilden de gebaren begrijpelijk en haalbaar houden voor kinderen, maar tegelijk trouw blijven aan de betekenis en de gebarentaal en cultuur. Dat vroeg om veel afwegingen.” In dat proces kreeg Esther ondersteuning van Tom Uittenbogert, oprichter van de Visuele Muziek Academy en een autoriteit binnen de dovengemeenschap.
Linda benadrukt dat de serie ook een laagdrempelige manier van bewustwording biedt. “In plaats van met een congres. Je geeft mensen een inkijkje in het leven hier, en daarmee komt inclusie vanzelf.”
Foto: Esther de Veer (zussen Esther en Linda)
Echt gezien worden
Hoe hebben de doven dit zelf ervaren? “In het begin waren ze erg bescheiden”, vertelt Linda. “Maar gaandeweg merkte je dat ze zich vrijer voelden. Alsof ze dachten: wij mogen er zijn.” “Omdat ze het gevoel krijgen dat ze gezien worden en ook mogen meedoen”, vult Esther aan. “Daar zijn ze heel erg trots op.”
Tijdens de première was er zelfs een tolk uit Nederland aanwezig. Dat is op Bonaire allesbehalve vanzelfsprekend. “Hier is het besef nog lang niet zo groot dat als er een evenement is voor iedereen, dat je er dan een tolk kunt inzetten”, vertelt Esther. “In Nederland gebeurt dat veel vaker, daar is de inclusie veel groter. Er zijn veel meer voorzieningen, waardoor doven minder geïsoleerd raken dan hier op Bonaire.”
Toch ziet ze verandering. “Toen ik hier net was, die eerste drie jaar, was er helemaal niets aan hulp. Het besef groeit dat inclusie belangrijk is en dat je er actief iets voor moet doen.”
Foto: Esther de Veer (fragment aflevering met Helen tijdens gebarenchallenge)
Het dovenonderzoek en de wens voor een vervolg
In opdracht van de gemeente deed Esther eerder al onderzoek naar de doven en slechthorenden op Bonaire, een groep die tot dat moment nauwelijks zichtbaar was. Anderhalf jaar lang ging ze langs huizen en vond 28 mensen, variërend van licht slechthorend tot volledig doof.
Sinds 2024 krijgt een deel van hen persoonlijke begeleiding van een lifecoach waarbij Esther tolkt. “We helpen bijvoorbeeld bij een verhuizing, het vinden van werk of kinderopvang. Daardoor groeit hun zelfstandigheid en dat is natuurlijk fantastisch.”
Esther zou heel graag nog een vervolgonderzoek doen, omdat ze vermoedt dat er nog meer dove en slechthorende mensen op Bonaire zijn die hulp kunnen gebruiken. “Ik kom nog steeds bij toeval nieuwe mensen tegen. Dan zie ik een gehoorapparaat of merk dat iemand doof is.”
Hoop en vervolgplannen
De serie is voor Esther en Linda niet alleen een project op zich, maar ook een beginpunt. Ze hopen dat het op verschillende niveaus iets in beweging zet. Esther: “Ik hoop dat mensen op microniveau gewoon wat gemakkelijker hallo zeggen tegen een dove op straat. Op macroniveau hoop ik dat dit het begin is van meer inclusie – niet alleen voor doven, maar ook voor mensen met andere beperkingen, zoals blinden of mensen met een lichamelijke handicap. De serie laat zien dat je net als iedereen een mooi en goed leven kan leiden, ook met een beperking.”
Zelf zien ze ook kansen om het format breder in te zetten: “We denken aan nieuwe series over andere doelgroepen”, zegt Linda. “En we willen een documentaire maken waarin we echt de persoonlijke verhalen van doven vertellen.”
Foto: Esther de Veer
Mentaliteit en cultuurverschil
Volgens Esther is dat hard nodig. “Beleidsmatig staat inclusie nu wel op de agenda, maar onder bewoners leeft nog vaak het idee: wie een beperking heeft, kan minder en moet vooral worden verzorgd. Dan krijg je wel hulp, maar niet de kans om jezelf te ontwikkelen. Dat is een mentaliteit die ik heel graag wil veranderen.”
Ze ziet een groot verschil met Europees Nederland. “Daar is meer begeleiding en mensen vragen sneller om hulp. Hier het is vaak: ‘Si Dios ke – Als God het wil’. Maar juist voor inclusie is het belangrijk dat je dezelfde kansen krijgt als ieder ander. Dat is waar we met dit soort projecten aan willen bijdragen.”
De eerste aflevering is te zien op NosTV Bonaire tijdens Werelddovendag op zondag 28 september om 15.15 uur. De aflevering is in het Papiaments en Nederlands ondertiteld.
De herhaling volgt op maandag 29 september om 21.15 uur. Op Energia TV Bonaire wordt de aflevering uitgezonden op woensdag 1 oktober om 18.00 uur en donderdag 2 oktober om 8.00 uur in de ochtend.
De uitzendingen komen na die tijd ook op de YouTube pagina te staan van het Openbaar Lichaam Bonaire.
