Dit jaar hield sociaal geograaf Dr. Charles do Rego de Tulalezing in Den Haag. De lezing werd weer georganiseerd door de Caribbean Bookclub, een initiatief van Magda Lacroes. De lezing heette ‘Vrijheid in afhankelijkheid’. Elk jaar denk je dat je nu toch wel alles weet rondom dit thema, en dan word je weer verrast. Vaak is het geen nieuw aspect maar wordt iets toch weer op net een andere manier belicht.
Zo vertelde Do Rego over de grote armoede en de enorme ongelijkwaardigheid die er heerste na de afschaffing van de slavernij. De shon had 200 fl. per vrijgemaakte slaaf ontvangen, maar de slachtoffers van de slavernij zelf, kregen niks. Om in leven te blijven moesten ze de shon te vriend houden door voor hem te blijven werken (paga tera), want anders was er helemaal niets te eten. Op die manier kwam je niet vooruit, maar ging je ook niet dood. Do Rego beschreef de houding van superioriteit, patronage en herengedrag van de witte shons en koloniale bestuurders tegenover hun voormalige slaven. Een houding die deemoed, groot respect, nederigheid en ‘ja meneer, nee meneer’ vereiste.
Do Rego dropte een bommetje toen hij zei dat hij na lang aarzelen en met grote tegenzin tot de conclusie was gekomen dat Tula waarschijnlijk een ‘bomba’ was geweest. Dat dat de enige logische verklaring was voor het feit dat hij zich vrij kon bewegen tussen plantages om de opstand van 19 augustus 1795 voor te bereiden. Do Rego zei dat we niets weten over Tula en dat al die andere mensen met hun romantische Tula verhalen, fout zaten. Van Bazhan Karpata, die andere opstandleider, wist hij zeker dat het een bomba (opzichter met zweep) was geweest, en in Tulas geval was het echt het meest voor de hand liggende.
‘Bomba’ dat gehate woord, een verrader die zijn eigen mensen met de zweep gaf. In de pauze zei iemand tegen mij dat er hoop was, want Do Rego wist het immers niet zeker. Waarschijnlijk was Tula een fito (en niet vito). Een fito was een hogere opzichter, een soort manager met nóg meer overzicht, maar zonder zweep (daar was de bomba voor). Hij verzachtte de klap nog verder door te zeggen dat zijn voorvaderen ook fito’s waren geweest. Dat klonk zoveel eerzamer.
Daarna was er vreugde, want achter elkaar traden er drie jonge mensen op (Roël Calister, Francis Rosario en Anton de Bies) die ontroerden met hun liefde en trots voor Tula en de voorouders. Anton de Bies vertelde over een andere Tula, eentje waar hij via mondelinge overlevering van had gehoord, via tumbakoningin Elia Isenia. In Afrika werd de geschiedenis ook via mondelinge overlevering doorgegeven door de ‘griots’. De geschiedenis werd niet opgeschreven maar door verhalenvertellers doorgegeven. Dit waren uiterst professionele mensen, die zorgden dat de verhalen puntgaaf bleven bestaan.
En ja, bij Anton kwam een heel andere Tula tot leven. Tula heette oorspronkelijk Juju. Zijn ouders waren huisslaven in Europa bij de familie Riqoulit. Tula ging samen met de zoon des huizes medicijnen (voor mensen of dieren, dat werd niet duidelijk, en was in die tijd misschien ook wel niet duidelijk) studeren in het buitenland. Op zijn identiteitsbewijs stond Toulous Riqoulit. Na hun afstuderen en wat omzwervingen komen ze terecht op de Nederlandse Antillen. Toulous is een vrije, gestudeerde man die zeven talen spreekt. Hij gaat werken op plantage Kenepa bij van Uytrecht die zijn naam verbasterd tot ‘Toela’. Tula mag daar voor de dieren en tot slaafgemaakten zorgen. Van Uytrecht is een hele gemene man die de tot slaaf gemaakten verbiedt met Tula te spreken buiten de omheining, en de slaven ook nog verbiedt om ziek te worden. Op straffe des doods. The rest is history. Tula zal de nachtmerrie van de slavenshons worden. Dit verhaal zou trouwens ook ruimschoots verklaren waarom Tula, want veearts, zich vrij kon bewegen tussen plantages.
Tja, en dan is er ook nog het verhaal dat Tula naast veearts, ook nog zeekapitein was.
Maar misschien ook ‘bomba’.
Wil de echte Tula opstaan?
Voor mij hoeft het niet. Tula, als symbool van trots en moed en strijdvaardigheid zit in mijn hart. En Daar Blijft Hij.
Voor wie de middag zelf alsnog wil terugkijken op YouTube: Tula-lezing: Vrijheid in afhankelijkheid.
