Het Juridisch Loket en het Meldpunt Racisme, die de toenmalige Nederlandse minister voor Rechtsbescherming, Franc Weerwind (D66), in 2024 beloofde voor Bonaire, Saba en Statia, zijn er nog steeds niet. Inwoners van de eilanden zouden daar – net als in Europees Nederland – terecht moeten kunnen voor gratis juridische hulp en om meldingen van racisme en discriminatie te doen.
“Dat is bijzonder raar”, zegt Harry Somers van consumentenbond Unkobon. “Mensen kunnen hier letterlijk nergens terecht. Er is echt hartstikke veel noodzaak om dit snel op te zetten.”
Hoe werkt het in Nederland?
In Europees Nederland bestaan al jaren juridische loketten. Het is een initiatief van het ministerie van Justitie en Veiligheid, bedoeld om mensen met een laag inkomen gratis juridische hulp te bieden. De oorsprong ligt in de jaren ’60, toen rechtenstudenten vanuit de universiteiten zogeheten ‘rechtswinkels’ oprichtten. In 2004 werd dit omgevormd tot de juridische loketten zoals we die nu in Nederland kennen.
Mensen kunnen er terecht met juridische vragen over onder meer wonen, werk en inkomen, familie, politie en justitie, aankopen, garantie, schulden en incasso.
Somers: “Er staat in de wet dat mensen met een laag inkomen recht hebben op gratis rechtshulp via een advocaat. Die krijgt daarvoor dan een kleine vergoeding van de overheid. Maar op de eilanden werkt dat niet. Advocaten verdienen liever 400 dollar per uur aan de tegenpartij dan dat ze voor een habbekrats een burger helpen.”
Plannen plots van tafel geveegd
Volgens Unkobon was de komst van een Juridisch Loket op Bonaire bijna rond. “We hebben gesprekken gevoerd met mensen van het Juridisch Loket en met de kwartiermaker die het zou opzetten. Het leek alsof het ging gebeuren. En toen was het ineens van tafel.”
De reden? “Het zou eerst ingebed moeten worden in een overheidsstichting, en dat bleek ingewikkeld,” vertelt Somers. “Maar kom op, voor een juridisch spreekuur heb je toch niet direct al een stichting nodig? Je kunt wel proberen alles tip top te regelen, maar begin gewoon eerst met een pilot.”
“Iedere keer is er wel een excuus: ‘Het is een eiland’, ‘Het is hier allemaal anders’. Maar ondertussen gebeurt er dus helemaal niets. Neem gewoon de Nederlandse regels over, tenzij het echt niet anders kan.”
Meldpunt racisme óók vertraagd
Samen met het Juridisch Loket zou er ook een meldpunt voor discriminatie en racisme komen. “Discriminatie speelt vaak in juridische context, zoals bij huur- of arbeidsconflicten. Dan is het best logisch dat je dat aan het Juridisch Loket koppelt”, zegt Somers.
Maar doordat het Juridisch Loket is uitgesteld, laat ook dit meldpunt op zich wachten. “Terwijl de komst ervan ook door het kabinet is beloofd aan de Tweede Kamer. Dus dat dit nu ook niet doorgaat, is bizar.”
Eilanden wachten nog, maar Bonaire begint vast zelf
Omdat het Juridisch Loket op zich laat wachten, heeft het lokale bestuur aangekondigd dat er dit jaar alvast een zogenoemd ‘Bureau Burgerrechten’ komt, een initiatief afkomstig van het lokale bestuur zelf. “Gezien de urgente behoefte aan toegankelijke rechtsbescherming is besloten om zelf het initiatief te nemen. We willen tempo maken,” aldus de overheid.
Waar het Juridisch Loket – een initiatief van het Nederlandse ministerie van Justitie en Veiligheid – zich richt op algemene rechtshulp, zoals bij burenruzies of consumentengeschillen, zegt het Bureau Burgerrechten zich meer te willen focussen op het bieden van ondersteuning bij conflicten met de overheid. Ook bij problemen in de zorg, op het werk of rondom taalgebruik kunnen inwoners er terecht, is het idee.
Volgens de overheid gaat het bureau zelfs ‘een stapje verder’ dan het Juridisch Loket, omdat het ook daadwerkelijk bezwaar of beroep kan instellen namens burgers. De bedoeling is dat beide instanties naast elkaar gaan bestaan. “We werken aan een goede afstemming, zodat ze elkaar aanvullen en versterken.”
Het eerder beloofde meldpunt voor discriminatie en racisme blijft wel gekoppeld aan het Juridisch Loket, en gaat pas van start als dat er daadwerkelijk komt.
Twijfels over onafhankelijkheid en duidelijkheid Bureau Burgerrechten
Niet iedereen is overtuigd van de werking van het nieuwe Bureau Burgerrechten. Arthur Sealy – oud-docent en politiek commentator – plaatst kritische kanttekeningen. “Als de overheid zelf zo’n bureau opricht, hoe onafhankelijk is dat dan?”, vraagt hij zich af.
Sealy pleit voor een uitgebreide informatiecampagne, zodat inwoners weten wat ze van het bureau mogen verwachten. “Wat ís het Bureau Burgerrechten eigenlijk? Wanneer klop je er aan? En hoe verloopt het proces van klacht tot oplossing?” Volgens Sealy is ook onduidelijk hoe bindend de uitkomst van een klacht is en waar je terechtkunt als je het daar niet mee eens bent. “Moet je dan naar de rechter of een advocaat? En wie betaalt dat, zeker als je een laag inkomen hebt? De overheid?”
Hij vraagt zich bovendien af in hoeverre het bureau écht iets gaat veranderen. “Voor klachten tegen overheidsinstanties zijn er al spreekuren van de Nederlandse Nationale Ombudsman en Kinderombudsman. Maar daar hoor je vaak niks meer van terug, omdat klachten vervolgens bij de instanties blijven liggen. Zelfs bij een onafhankelijke instantie als de Ombudsman lijkt het vaak vast te lopen.”
Ook over het toekomstige meldpunt voor discriminatie en racisme moet volgens Sealy een uitbreide informatiecampagne komen voor bewoners. “Er moet veel meer uitleg komen: wat valt onder racisme? Wanneer is iets discriminatie? Dat is best lastig. Mensen moeten echt goed begrijpen wat hun rechten zijn – en hoe ze daar gebruik van kunnen maken.”
