Op Bonaire woont een groep mensen die nauwelijks zichtbaar is: doven en slechthorenden (met communicatieproblemen). Hoeveel het er precies zijn en waar ze hulp bij nodig hebben, was lange tijd onbekend. Gebarentolk Esther de Veer besloot daar verandering in te brengen: in opdracht van de gemeente Bonaire deed ze 1,5 jaar lang onderzoek en ging ze langs talloze huizen op zoek naar deze verborgen gemeenschap.
Verborgen op het eiland
Sommigen leven afgezonderd, uit schaamte of simpelweg omdat ze geen ondersteuning hebben. Dat Esther 2 jaar lang te zien was als tolk bij de coronapersconferenties, hielp bij het leggen van contact, vertelt ze. “Als ik vroeg of ze die mevrouw met die staart op tv hadden gezien, wisten ze meteen wie ik was.”
Foto: Marit Severijnse
Tijdens haar onderzoek vond De Veer 28 mensen met gehoorproblemen, variërend van licht slechthorend tot volledig doof. Hun hulpbehoefte verschilde: van het leren van Papiamentu tot de dringende noodzaak van een gebarentolk. Ze vermoedt dat er nog meer dove en slechthorende mensen op Bonaire zijn die hulp kunnen gebruiken. “Ik zou graag een vervolgonderzoek doen en echt de knuuk in gaan.”
Eindelijk gespecialiseerde begeleiding
Voorheen waren er nauwelijks voorzieningen voor deze groep. Esther fungeerde niet alleen als tolk, maar ook als maatschappelijk werker. “Ik ging mee naar de dokter, schoolgesprekken en vertaalde overheidsbrieven. In Nederland zou je dit met een maatschappelijk werker doen, maar ik deed alles alleen. Het was loodzwaar.”
Mede dankzij haar onderzoek kwam er verandering. Sinds een jaar krijgen doven en slechthorenden persoonlijke begeleiding van een ‘lifecoach’, die met haar samenwerkt. “Geweldig,” zegt De Veer. “Nu kan ik me focussen op tolken zonder me zorgen te maken over maatschappelijke kwesties.”
Vertrouwen opbouwen
Al vergde de nieuwe werkwijze wel wat aanpassing. “Ik had vier jaar lang met de doven gewerkt zonder iets op papier te zetten. Alles zat in mijn hoofd. Nu moest ik die kennis overdragen.” Esther was een vertrouwenspersoon geworden. “Ze kwamen met al hun vragen bij mij. Nu probeer ik ze door te verwijzen, maar dat is wennen voor ze. Gelukkig groeit het vertrouwen van de doven in de lifecoach.”
Gebarentaallessen dringend nodig
De Veer is nu bezig met de volgende uitdaging: gebarentaallessen en lessen Nederlands realiseren voor de dove gemeenschap. “Er is bijvoorbeeld een meneer die via de app alleen met pictogrammen communiceert en moet leren hoe hij zich ziek meldt. Maar ook doven die Nederlands willen leren lezen en schrijven.”
De meest urgente situatie is die van een dove moeder met een horend zoontje van twee die snel gebarentaal moet leren. “Die situatie raakt me diep”, vertelt Esther. “Het is belangrijk dat zij zo snel mogelijk gebarentaal aan hem leert, zodat ze met elkaar kunnen communiceren. Ik ondersteun haar daarbij zo goed als ik kan, al merk ik soms dat het veel is om alleen te dragen.”
Haar betrokkenheid is extra groot omdat andere gezinnen met dove ouders deze kans nooit kregen. “Dit gezin heeft nu de mogelijkheid om het goed te doen. Dat grijpt me aan.” Bonaire heeft geen dovenschool. Kinderen met gehoorproblemen moeten hiervoor naar het buitenland.
Stagiaires uit Nederland
Om het tekort aan gebarentaallessen aan te pakken, hoopt De Veer op een samenwerking met Het Instituut Gebaren, Taal en Dovenstudies aan de Hogeschool Utrecht. “Die leiden als enige in Nederland tolken en docenten Nederlandse Gebarentaal op.” Momenteel loopt er ook een stagiaire uit Nederland met haar mee. “Ik vind het heel leuk. Ik leer er zelf ook van, omdat ik moet uitleggen waarom ik dingen op een bepaalde manier doe.”
Op zoek naar een opvolger
Esther is de enige gebarentolk op Bonaire, maar denkt al na over haar opvolging. “Ik ben 63 en weet niet hoe mijn gehoor over vijf jaar is”, zegt De Veer. “Natuurlijk zou ik graag tot mijn tachtigste dit tolkwerk blijven doen, maar het is wel handig om nu alvast te beginnen met zoeken naar iemand die het van mij wil overnemen.”
Ze hoopt een tolk uit het Caribisch gebied te vinden, of iemand die bereid is Papiamentu te leren. “Toen ik hier kwam, was het plan om drie maanden te overwinteren, maar dat kon mijn hart niet aan”, zegt Esther. “Ik kon de dove gemeenschap niet in de steek laten.” Naast tolken geeft De Veer gebarentaallessen en werkt ze aan een tiendelige tv-serie over de dovengemeenschap, die op 28 september (Werelddovendag) wordt uitgezonden.
Structurele ondersteuning na pilotproject
De nieuwe lifecoaches zijn oorspronkelijk geïntroduceerd als onderdeel van het pilotproject “Gespecialiseerde begeleiding voor mensen met een lichte verstandelijke beperking” van de Directie Samenleving en Zorg. Dit project, verbonden aan het bredere programma “Werken aan Welvaart en Welzijn op Bonaire”, richtte zich op het vergroten van de zelfredzaamheid van kwetsbare groepen, waaronder doven en slechthorenden.
