Doorwerking slavernij: gebroken gezinnen en een ‘minderwaardigheidscomplex’

14 juli 2023 | Marit Severijnse

Psycholoog Shandery Rosalina legde al eerder de link tussen de slavernij en het feit dat veel Caribische mannen niet makkelijk over hun emoties praten. Ook de vele gebroken gezinnen op de eilanden en een ‘minderwaardigheidscomplex’ onder de Caribische mensen, zijn volgens Rosalina concrete doorwerkingen van de slavernij.

“Gezinnen werden uit elkaar getrokken omdat de ouders urenlang moesten werken en overleven. Tijd om het kind de aandacht te geven die het nodig had, was er niet. Niemand om je te laten voelen: ik ben er voor je, je doet ertoe, you are safe in this world. Essentieel voor de sociale en emotionele ontwikkeling van het kind.”

Hechtingsproblemen
Dat dat heel veel schade heeft gebracht in families, ziet Rosalina ook vandaag de dag nog in zijn werk als psycholoog. “Ik kom bijvoorbeeld mensen tegen die al vanaf kleins af aan, vaak met vallen en opstaan, zichzelf moesten leren hoe ze moesten omgaan met de normaalste emoties. Dat kunnen tekenen zijn van onveilige hechting. Wat op zijn beurt ook invloed heeft op hoe deze persoon sociale relaties aangaat. In hoeverre kan ik andere mensen vertrouwen?”

Normalisering van alleenstaande moeders op Bonaire
“Toen de slavenhandel werd afgeschaft en het verboden werd om slaven uit Afrika te halen, werden op Bonaire de sterke tot slaaf gemaakte mannen gebruikt om vrouwen zwanger te maken. Deze kinderen werden letterlijk gefokt om slaaf te zijn. Dat had niks te maken met het gezin. Op een bepaald moment werden zelfs slaven vanuit Curaçao speciaal daarvoor naar Bonaire gehaald.”

“De moeder moest het kind alleen opvoeden. Vandaag de dag zien we dat op Bonaire nog steeds veel voorkomen”, zegt Rosalina. “Veel van mijn cliënten komen uit gebroken gezinnen. Als je dit als voorbeeld ziet vanuit je moeder en andere vrouwen om je heen, kan je op een bepaald moment gaan denken: zij deden het ook, dus dan kan ik het ook.”

“Zo worden patronen in stand gehouden. Hoewel alleenstaande moeders empowered zijn in het alleen opvoeden, heeft het toch veel invloed op de ontwikkeling van een kind en hoe het relaties opbouwt.”

“Vroeger in Afrika was community heel belangrijk in de opvoeding van een kind. Vandaar ook het gezegde: it takes a village to raise a child. Maar door slavernij zien we dat dat vandaag de dag in deze gemeenschap bijna niet meer gebeurt. Er zijn trouwens niet alleen alleenstaande moeders hoor, ook alleenstaande vaders.”

Minderwaardigheidscomplex
Een andere doorwerking volgens Rosalina is een laag gevoel van eigenwaarde. “Het idee wat nog steeds leeft is dat van: hoe witter je bent, hoe beter. Dat mensen zich minder voelen dan Europees-Nederlanders en dat proberen te overcompenseren. Bijvoorbeeld met een dure auto, sieraden, enzovoorts. Om het gevoel te creëren dat je ertoe doet. Op Curaçao zie ik dat nog meer.”

Eisen en normen uit Nederland
Een minderwaardigheidscomplex zorgt er ook voor dat mensen gedemotiveerd raken, zegt Rosalina. Wat ook voor demotivatie kan zorgen, is volgens de psycholoog het Nederlandse schoolsysteem op Bonaire. “Om ver in het leven te komen, moet je voldoen aan de voorwaarden die gesteld worden vanuit Nederland, terwijl er hier een andere cultuur is.”

Dat je niet foutloos Nederlands kunt spreken, zegt niets over jouw kunnen. Toch ziet hij in de praktijk veel Caribische mensen met ‘potentie en mooie dromen’, die gefrustreerd en gedemotiveerd zijn geraakt. “Omdat ze niet hebben kunnen voldoen aan de Europees-Nederlandse normen. Wat overblijft, is dat je beneden je niveau gaat presteren om maar te zorgen dat er eten op tafel komt.”

Trauma’s, van generatie op generatie
Rosalina is blij met de gemaakte excuses van de koning voor het Nederlandse slavernijverleden. “Die helpen het helingsproces op gang. Maar generationeel trauma is niet alleen iets van de gehele samenleving, het is ook iets individueel.”

“De heling komt op het punt dat je beseft dat wat is gebeurd pijn heeft gedaan, dat er nog steeds moderne vormen van slavernij en kolonialisme zijn, maar dat je ondanks dat echt kunt geloven: ik ben een waardig persoon.”