Om de woningnood aan te pakken op Bonaire, eist de bijzondere gemeente landbouwgrond terug van een aantal inwoners. Maar mag dat wel?
De traditionele kunuku wordt vaak gezien als een familiebezit, dat generatie op generatie wordt doorgegeven. De Bonairianen om wie het gaat wonen al bijna hun hele leven op ‘hun’ terrein. Hun? Volgens het gemeentebestuur zijn de verschillende terreinen nooit privégrond geweest.
Sterker nog, het gemeentebestuur wil dat sommige families zo snel mogelijk plaats gaan maken. Op Bonaire is er namelijk al jaren een woningnood en de lokale politiek wil stappen zetten om het probleem op te lossen. De locaties van deze kunuku’s zouden ideale plekken zijn voor nieuwe sociale huurwoningen.
Geen bewijs, geen terrein?
Minstens vijf procent van de grondbezitters op Bonaire loopt het risico om hun grond kwijt te raken, omdat het juridisch niet correct geregistreerd is.
Het probleem met deze kunuku’s is in de vorige eeuw ontstaan, vertelt advocaat Anthony Nicolaas. Hij vertegenwoordigt meerdere mensen in een rechtszaak tegen het lokaal bestuur.
De gouverneur van de voormalige Nederlandse Antillen zou hebben uitgesproken dat kunuku-houders die meer dan dertig jaar een huurgrond van de overheid bewerkten, ook de eigenaren waren van het terrein. Zo werden verschillende Bonairiaanse boeren grondbezitter op hun eiland, stelt de advocaat.
Het bewijs? Eigenlijk hebben zij geen aantoonbaar juridisch bewijs, zegt de advocaat. “Vroeger was er op Bonaire geen vaste notaris. Eens in de zes maanden kwam een notaris vanuit Curaçao. Die bleef voor een paar uurtjes op het eiland. Het is logisch dat de meeste grondbezitters geen notariële akte hiervan hebben.”
‘Onrechtvaardig’
Het feit dat de grondbezitters geen notariële akte kunnen tonen zegt juridisch al genoeg, vindt de bijzondere gemeente. Het lokaal bestuur houdt vol in de rechtbank dat deze verschillende terreinen teruggegeven moeten worden.
Volgens de families is het lokale bestuur ‘onrechtvaardig’ bezig, zegt advocaat Nicolaas.
“Je moet je voorstellen dat deze families meer dan een eeuw eigenaren zijn van deze kunuku’s. Ze hebben zelfs belasting aan de overheid betaald als grondbezitters”, aldus Nicolaas.
“Maar nu baseert de overheid zich op artikel 526 van het burgerlijk wetboek BES. In dat artikel staat dat alle gronden zonder eigenaar van de overheid zijn. Maar het klopt gewoon niet.”
Meer dan honderd jaar in de familie
“Er zijn zoveel andere terreinen op Bonaire, waarom wil de overheid juist ons stuk grond?”, zegt Sula Melaan. Het terrein van 29.000 vierkante meters is al meer dan honderd jaar in de familie, vertelt ze.
De familie was bezig met een procedure om de grond te verdelen, maar dat ging ineens mis. “Mijn kinderen wonen in Nederland en willen terugkeren naar Bonaire. Ze willen ook genieten van het terrein van onze voorouders”, zegt een erfgenaam die op Aruba woont.
Maar de procedure om het terrein te verdelen werd stopgezet, omdat de gemeente vindt dat de grond van de overheid is.
Volgens de advocaat is deze zaak belangrijk. Het kan gaan bepalen hoe er in de toekomst wordt omgegaan met de verdeling van grond onder erfgenamen in vergelijkbare gevallen.
‘Overheid voert druk op’
Advocaat Edward Winkel ziet dat het gemeentebestuur vastbesloten is om de kunuku’s te gebruiken als oplossing voor de woningnood. De families zouden zich geïntimideerd voelen omdat de overheid grote sommen geld vraagt voor de rechtszaak.
“De advocaat van de bijzondere gemeente Bonaire heeft een verzoek gedaan om de kosten voor de rechtbank te verhogen tot tien procent van de grondwaarde. Dit zou een burger kunnen weerhouden om een zaak tegen de gemeente aan te spannen.”
De advocaat die namens gemeentebestuur het proces voert, vindt dat de kunuku-houders rekening moet worden houden met de schaarste van de grond op het eiland. “We doen dit voor het algemeen belang en niet alleen voor belang van één partij”, zegt hij.
Uitspraak rechter
De vraag is: zijn de families dus geen grondeigenaars, zoals de gemeente stelt? Dat er geen notarieel bewijs is, wil nog niet zeggen dat de grond dús geen eigenaar heeft en dat het daarom van de gemeente is. De kunuku’s behoren bij de families, oordeelt de rechtbank recentelijk.
Maar daarmee is de kwestie niet helemaal afgedaan. De bijzondere gemeente kan nog steeds een rol hierin krijgen, omdat de grondgebruikers van de rechter nu met een ontwikkelingsplan moeten komen.
“De rechter zal moeten beoordelen of de ontwikkelingsplannen haalbaar en uitvoerbaar zijn”, aldus de afdeling Juridische en Algemene Zaken van de gemeente. Als dat niet het geval is, dan zal de gemeente moeten uitzoeken wat voor plannen het beste zijn voor dat gebied en het terrein.
Grond overkopen?
De rechter heeft aan de lokale overheid voorgesteld om de grond te kopen van de kunuku-houders, gezien de nood om sociale huurwoningen te bouwen. “Deze vraag is nooit eerder aan de bijzondere gemeente voorgelegd”, reageert de advocaat van de gemeente. “Maar het is niet uit te sluiten.”
Tot nu toe is er geen bod gedaan door de gemeente, zegt advocaat Winkel. “Maar kan kan de bijzondere gemeente zo’n groot stuk grond tegen marktwaarde kopen? Ik betwijfel het.”
Gedeputeerde reageert niet
Caribisch Netwerk heeft contact opgenomen met de gedeputeerde James Kroon (Ruimtelijke Ontwikkeling), maar tot nu toe heeft hij niet gereageerd.
De situatie is nog niet besproken in de eilandsraad van Bonaire. “We hebben nul informatie hierover”, reageert eilandraadslid Clark Abrahamsz (PDB).
