HILVERSUM – Europa steggelt over meer of minder Europese Unie. Zondag liep zelfs de Italiaanse coalitievorming voor een nieuwe regering hier op stuk. Maar wat gebeurt er eigenlijk met de Caribische delen van het Nederlands Koninkrijk mocht Europa ooit een republiek worden?
“Dat is een lastige denkoefening”, bekent Wouter Veenendaal, Caraïben-expert en universitair docent politicologie aan de Universiteit Leiden. “Tot dusver heeft de Europese eenwording namelijk weinig invloed gehad op de Nederlandse Caraïben.”
Volgens Veenendaal komt dat door het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden: “Dit statuut bestaat sinds 1954, en daarin is bepaald dat het Koninkrijk bestaat uit verschillende autonome landen. Momenteel zijn dat Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten.”
Een ingewikkelde constructie
“Uiteindelijk heeft van deze landen alleen Nederland gekozen voor EU-lidmaatschap”, verduidelijkt Veenendaal vervolgens. “Hierdoor hebben alleen de Nederlandse burgers te maken met álle gevolgen van de eenwording; alle EU-rechten en plichten.”
Voor Aruba, Curaçao en Sint-Maarten ligt dit anders: “De EU erkent dat deze eilanden een speciale relatie hebben met een lidstaat; Nederland, maar betitelt ze, door het statuut, ook als zelfstandige landen: ze worden niet tot Europees grondgebied gerekend. De inwoners merken daarom minder van het Europese integratieproces. De euro is er bijvoorbeeld niet het wettige betaalmiddel, en aan het Europees recht hoeft niet volledig te worden voldaan.”
‘Als Nederland opgaat in de Verenigde Staten van Europa, dan zou het statuut opnieuw moeten worden bekeken’
– Wouter Veenendaal
En hoe zit het dan met de Caribische bijzondere gemeenten; Bonaire, Sint-Eustatius en Saba, de zogenaamde BES-eilanden? “Zij vormen een complexe uitzondering”, stelt de docent: “Hoewel deze eilanden officieel deel uit maken van Nederland, hebben ze binnen de EU vooralsnog dezelfde status als Aruba, Curaçao en Sint-Maarten. Ze behoren dus tot het Nederlandse, maar niet het Europese territorium. Net zoals Arubanen, Curaçaoënaars en Sint-Maartenaren lopen de BES-inwoners daardoor bepaalde EU-bijkomstigheden mis.”
Heronderhandelen
Een ingewikkelde staatkundige constructie dus. Veenendaal vermoedt dan ook dat deze op de schop gaat bij een eventuele Europese Republiek. “Als Nederland ophoudt te bestaan en opgaat in het nieuwe land; de Verenigde Staten van Europa, dan zou het oude statuut opnieuw moeten worden bekeken. In dat geval zijn er een aantal opties: of er worden nieuwe afspraken gemaakt, of de EU neemt de rol van Nederland over binnen het Koninkrijk. Ook kan het hele statuut komen te vervallen, wat onafhankelijkheid betekent voor de eilanden.”
‘In geval van één Europa horen de BES-eilanden tot Europees grondgebied of worden ze autonome territoria’
– Wouter Veenendaal
Het laatste zullen de eilanden niet willen, vermoedt Veenendaal, en bij de tweede optie hoeft niet veel te veranderen. Vooral het eerste geval is spannend, want dan moet er onderhandeld worden. “Het Caribisch deel van het Koninkrijk wil daarbij waarschijnlijk zo min mogelijk veranderen”, zegt de docent. “Zo behouden ze hun grote mate van zelfstandigheid, net zoals nu.” Ook de curieuze status van de BES-eilanden zal ter sprake komen, denkt Veenendaal: “De huidige tussenvorm zal niet meer mogelijk zijn, waarbij ze onderdeel zijn van Nederland, maar niet tot het EU-territorium behoren. In het geval van één Europa in optima forma, behoren ze officieel tot het grondgebied van een staat, de Europese, of ze zijn autonome territoria.”
‘Europa zou dan volledig verantwoordelijk zijn voor het reilen en zeilen op de BES-eilanden’
– Wouter Veenendaal
Dat eerste heeft volgens de docent voor- én nadelen: “Europa zou dan volledig verantwoordelijk zijn voor het reilen en zeilen op de BES-eilanden. Dat wil zeggen dat daar precies dezelfde sociale zekerheden, gelijke rechten en plichten gelden als op het continent. Van de andere kant wordt dan aan autonomie ingeboet en wordt bijvoorbeeld de euro ingevoerd, wat nadelig kan zijn voor de aansluiting bij Amerikaanse markten.”
Eigen lot
De Caraïben-expert vindt, bij deze hypothetische heronderhandelingen, vooral de houding van de nieuwbakken Europese staat spannend. “Mogelijk wil Europa alle Caribisch-Nederlandse eilanden hun speciale status ontnemen, en ze tot haar grondgebied rekenen. Deze eilanden hebben nu immers een zeer gunstige regeling: met zelfbeschikking, maar ook financiële en militaire steun vanuit Nederland. Het is niet ondenkbaar dat Europa meer zeggenschap wil over die gebieden, in ruil voor de steun die gegeven moet worden.”
‘Wat er ook gebeurt, bij de onderhandelingen hebben de eilanden het laatste woord over hun politieke status’
– Wouter Veenendaal
Oftewel: een lastige, eventuele toekomst. Veenendaal benadrukt daarom dat, mocht Europa ooit een land worden, de Caribische bevolking altijd haar eigen lot bezegelt: “Wat er ook gebeurt, bij de onderhandelingen hebben de Nederlandse Caraïben het laatste woord over hun politieke status. Dat is onder andere bepaald in het internationaal recht. Uiteraard geldt dit ook voor een mogelijk toekomstige Verenigde Staten van Europa. Dus mochten die onderhandelingen op niets uitlopen; ook dan staat onafhankelijkheid misschien weer op de agenda.”
