De hoofdrolspelers uit de film, rechts Luis Wijman – foto: Janita Monna
KRALENDIJK – Exact zijn de cijfers niet, maar zo’n 24 procent van de beroepsbevolking op Bonaire kan niet of niet voldoende lezen en schrijven. Forma, het instituut voor volwassenen educatie op het eiland, werkt daarom hard aan alfabetisering. Een voorlichtingsfilm moet taboes en schaamte rond het onderwerp doorbreken.
“Want het taboe is groot”, zegt Marie Craane. Zij werkt als coördinator alfabetisering bij Forma. “Mensen denken dat lezen en schrijven met intelligentie te maken heeft. Ze zijn bang om ‘dom’ gevonden te worden. Maar er zijn veel oorzaken voor analfabetisme: vaak hebben mensen gewoon niet de goede begeleiding gehad, waren ze ziek, of moesten ze al jong gaan werken.”
De film vertelt het verhaal van twee mannen die pas op latere leeftijd leerden lezen en schrijven. Luis Wijman is een hen. Hij is 47 en volgt, sinds hij lang geleden de ambachtsschool verliet, weer les. Hij had altijd problemen met leren. Dat hij niet kon lezen en schrijven, wist hij op z’n werk goed te verbergen.
Straatnamen
“Ik werkte als onderhoudsmedewerker bij Flamingo tv. Als er iets geschreven moest worden, liet ik dat een collega doen. Als ik ergens naar toe moest, vroeg ik mensen op straat de weg, want straatnaambordjes kon ik niet lezen. ” Lange tijd had niemand iets in de gaten, tot hij ergens een brief moest bezorgen. “Ik wist niet waar ik heen moest, ik werd zó nerveus, ik liep helemaal vast. Toen vroeg iemand of ik geen les wilde gaan volgen.”
Op dit moment volgen 75 mensen een alfabetiseringstraject. Ze leren lezen en schrijven in het Papiaments, klokkijken, omgaan met geld en werken op de computer. Luis had in het begin moeite met letters die op verschillende manieren geschreven konden worden. Maar ook de tweeklanken uit het Papiaments vond hij lastig.
De meesten volgen een cursus naast hun baan. Ook Luis. Hij werkt nu als chauffeur, maar komt daarnaast vier keer per week naar school. “Ik was even gestopt. Mijn vrouw vond dat ik weer naar les moest. Mijn dochter van zestien helpt me bij het lezen.”
Angst
Mensen die niet kunnen lezen en schrijven leven vaak in angst, zegt Craane. “Soms komen ze hier in paniek binnen met een brief van de Belastingdienst omdat ze geen idee hebben wat ze moeten doen. Dertig jaar geleden was het makkelijker om je als ongeletterde te handhaven in de maatschappij. Nu is dat veel moeilijker. Het eiland ontwikkelt zich, informatie gaat sneller.”
Volgens Craane staan veel laaggeletterden aan de rand van de samenleving, ze zijn een makkelijk slachtoffer van oplichting: “Ze geven te goeder trouw geld aan anderen om bijvoorbeeld een elektriciteitsrekening te betalen, die ze zelf niet kunnen lezen. Blijkt dat diegene het geld gewoon in eigen zak steekt.”
Bonaire heeft armoedebestrijding hoog op de agenda staan. Het terugdringen van analfabetisme, zegt Craane, hoort daar ook bij. “Als je niet kunt lezen of schrijven, heb je vaak werk waarvoor weinig scholing nodig is. Visser, bouwvakker, schoonmaker. Daar verdien je weinig mee. Zo rond het minimum van 800 dollar.”
Schaamte
Luis leest inmiddels straatnaambordjes, een plattegrond en pakt zelfs de krant. Hij is blij met de documentaire: “Ik hoop dat anderen die niet kunnen lezen en schrijven door de film over hun schaamte heen stappen.”
Door Janita Monna