Statiaans protest tegen de huidige staatkundige status van het eiland – foto: The Daily Herald
ORANJESTAD – Het referendum dat precies over een week op Sint Eustatius wordt gehouden, komt na vier jaar ontevredenheid op het eiland. Statia heeft namelijk nooit gekozen voor de status van bijzondere gemeente van Nederland die het nu heeft.
Voorzitter Xiomara Balentina van Brighter Path Foundation, vecht al sinds 2012 voor dit nieuwe referendum. Ze hoopt dat Statia dan kiest voor autonomie. Niet de autonomie zoals Curaçao, Sint Maarten of Aruba die hebben. “We willen autonomie zoals dat is gedefinieerd door de Verenigde Naties.” Die beschrijven autonomie als “het recht op een zelfsturende overheid zonder bemoeienis van buitenaf, behalve als daar om gevraagd wordt”.
In de aanloop naar de ontvlechting van de Nederlandse Antillen, koos Statia bij het referendum van 2005 als enige eiland voor behoud van de Antillen als land. “Onze politici hebben zich daarna over laten halen om aan te sluiten bij Bonaire en Saba. Ze wilden niet dat Statia bekend kwam te staan als het eiland dat het ontmantelingsproces verstoorde”, vertelt Balentina. Het referendum dat over twee weken voor de deur staat, geeft vier opties: status quo, integratie, autonomie of onafhankelijkheid.
Afhankelijkheidscultuur
Balentina benadrukt dat Statianen in het verleden zelfvoorzienend waren. “We exporteerden groenten naar de andere eilanden van de Nederlandse Antillen. We waren boeren, entrepreneurs en winkeliers. Ergens is de afhankelijkheidscultuur ontstaan. Dit moeten we doorbreken.”
Xavier Blackman heeft de aanloop naar de staatkundige vernieuwingen van zeer dichtbij meegemaakt. Hij was de rechterhand van Saba’s bekendste politicus, Will Johnson, tijdens onderhandelingen met Nederland in 2004-2007 als voorzitter van de Sabaanse referendum commissie.
Ook Blackman zegt dat de invulling van zelfbeschikkingsrecht door Nederland afwijkt van de definitie van de Verenigde Naties. “In mijn gesprekken met Nederlandse ambtenaren zeiden ze altijd van ‘joh, kies voor integratie, dan neemt Nederland gewoon alles over’. Daar zit het verschil: het zelfbeschikkingsrecht is niet dat Nederland alles overneemt maar dat het eiland de taken die zij niet zelf kunnen uitvoeren overhandigd aan Nederland, zoals defensie en buitenlandse zaken. Dit is een keuze van de eilanden, geen beslissing door Nederland. Dat moet echt rechtgezet worden.”
Voor zelfstandigheid moeten er volgens Blackman de juiste omstandigheden gecreëerd worden. Op Statia is dat mogelijk door uitbreiding van de NuStar terminal, landbouw, visserij en toerisme. “Dit moet je maximaal benutten en dat kan je alleen doen als je zelfstandig bent. Het zit tussen de oren dat het niet zou kunnen.”
In 2012 had hij als adviseur in opdracht van voormalig gedeputeerde Clyde van Putten een plan gemaakt om Statia binnen vijf jaar financieel onafhankelijk te maken. Dat plan voorzag in een betere deal met Nustar, belastinghervormingen en investeringsplannen voor landbouw en infrastructuur. Het plan raakte in de vergetelheid toen er in februari een nieuwe regering kwam. “Nu is er weer teruggevallen op het handje ophouden.”
Strategie
Het is volgens Blackman een uitdaging om een constructieve dialoog met Nederland aan te gaan. De valkuil zit volgens hem in het gebrek aan geloof in eigen kunnen. “Nederland wordt gezien als superieur, met een bataljon aan adviseurs. Je moet niet bang zijn voor je onderhandelingspartner, maar hem goed analyseren en je strategie uitvoeren. Anders kan je het volk niet vertegenwoordigen.”
Door Leoni Leidel-Schenk